Podziękowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
EWAGRIUSZ I OJCOWIE PUSTYNI. . . . . . . . . . . . . 15
Osiem złych myśli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Pierwsza definicja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Pięć najważniejszych przejawów acedii . . . . . . . . . . 27
Niestałość wewnętrzna. . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Przesadna troska o swoje zdrowie . . . . . . . . . . . 29
Niechęć do pracy fizycznej. . . . . . . . . . . . . . . . 30
Zaniedbywanie obserwancji. . . . . . . . . . . . . . . 31
Ogólne zniechęcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Pięć lekarstw na acedię. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Łzy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Modlitwa i praca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Metoda sporu z myślami, czyli przeciwność. . . . . . 38
Medytacja nad śmiercią. . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Wytrwałość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Acedia w apoftegmatach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Wytrwałość w celi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Nadzieja pokładana w życiu wiecznym. . . . . . . . 42
Praca i asceza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Modlitwa i łzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Powściągliwość i umiar. . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Kilka kolejnych wieków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Jan Kasjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Benedykt z Nursji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Grzegorz Wielki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Hugon ze Świętego Wiktora. . . . . . . . . . . . . . . 53
ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWINU . . . . . . . . . . . . . . . 55
Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Pierwsza definicja acedii: smutek z powodu dobra Bożego. . . . . . . . . . . . . . 61
Uczucia u św. Tomasza. . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Kolisty ruch miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Radość, która płynie z miłości. . . . . . . . . . . . . . 67
Druga definicja acedii: niechęć do działania. . . . . . . 72
Cnota to nie nawyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Miłość – najdoskonalsza z cnót . . . . . . . . . . . . . 77
Acedia – grzech przeciwko miłości . . . . . . . . . . . 79
Córki acedii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Najlepsze lekarstwo na acedię. . . . . . . . . . . . . . . 83
Podsumowanie myśli św. Tomasza o acedii. . . . . . . . 88
„Rewolucja” Wilhelma Ockhama i zniknięcie acedii. . . 95
AKTUALNOŚĆ ACEDII W ŻYCIU
CHRZEŚCIJAŃSKIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Dezintegracja osoby ludzkiej . . . . . . . . . . . . . . . 108
Utrata sensu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Pokusa rozpaczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Niestałość: wymiar przestrzenny. . . . . . . . . . . . . 114
Wieczna potrzeba zmiany . . . . . . . . . . . . . . . 115
Ucieczka przed samym sobą i ucieczka przed Bogiem. . . . . . . . . . . . . . 118
Odrzucenie swojej własnej wielkości. . . . . . . . . 119
Fałszywa pokora lub smutek z powodu dobra. . . . 122
Trwanie: wymiar czasowy. . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Demon południa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Pokusa zwątpienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Przeciętność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Rozrywka i kompensacje. . . . . . . . . . . . . . . . 134
Radosna wytrwałość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Trwać mocno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Stałość we właściwym nam miejscu. . . . . . . . . .140
Zachować pamięć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Radość serca – kryterium, które nie myli. . . . . . . 146
ACEDIA W RÓŻNYCH STANACH ŻYCIA. . . . . . . 151
Acedia w życiu zakonnym dzisiaj. . . . . . . . . . . . . 153
Wyjść za wszelką cenę…. . . . . . . . . . . . . . . . 154
Wewnętrzna pustka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Poszukiwanie kompensacji. . . . . . . . . . . . . . . 162
Trwoga zwątpienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Pokusa minimalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Krytyka i rozgoryczenie. . . . . . . . . . . . . . . . 171
Acedia w życiu kapłańskim . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Zniechęcenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Proroczy znak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Nadaktywność i kompensacje. . . . . . . . . . . . . 181
Jedność kościelna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Acedia: grzech przeciwko duchowej płodności małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . 185
U źródła miłości małżeńskiej: akt wiary . . . . . . . 187
Wyjść z jedności małżeńskiej. . . . . . . . . . . . . 187
Brak otwartości na dziecko. . . . . . . . . . . . . . . 190
Odrzucić tajemnicę życia. . . . . . . . . . . . . . . . 193
Kompensacje poza rodziną . . . . . . . . . . . . . . 195
Wieczna gonitwa za nowością. . . . . . . . . . . . . 197
A osoby żyjące w celibacie? . . . . . . . . . . . . . . 200
PODSUMOWANIE
NOWA EWANGELIZACJA PRZECIWKO ACEDII. . . . 207

Nasze rozważania rozpocznijmy od mnicha, który jako pierwszy przedstawił spójną doktrynę dotyczącą acedii. Był to Ewagriusz z Pontu (345–399). Wraz z nim wchodzimy w bardzo szczególny kontekst, a mianowicie w przestrzeń pustyni. Po edykcie mediolańskim z 313 roku, który oficjalnie położył kres prześladowaniom chrześcijan w Cesarstwie Rzymskim, powstał w Kościele niezwykły nurt duchowości: niektórzy chrześcijanie, niezależnie od stanu czy pochodzenia społecznego, wkraczali na drogę wiodącą ich na pustynię, aby tam prowadzić w samotności życie modlitwy i ascezy. Zgodnie z koncepcją biblijną pustynia jest miejscem bliskości z Bogiem, a jednocześnie miejscem walki duchowej. Chrześcijanie ci, zwani Ojcami Pustyni, znaleźli się więc u źródeł wielkiego nurtu monastycyzmu w Kościele.
Aby głębiej wejść w to zagadnienie, proponuję zacząć od dwóch krótkich, aczkolwiek bardzo treściwych, apoftegmatów zaczerpniętych właśnie od Ojców Pustyni. Oto pierwszy z nich:
Pewnego brata przez dziewięć lat atakowała myśl, aby opuścić wspólnotę braci. Codziennie podnosił płaszcz, na którym zwykł spać, aby odejść. Lecz kiedy nastawał wieczór, mówił sobie: «Jutro odejdę stąd». Rano natomiast myślał: «Zmuś się, by zostać tu jeszcze jeden dzień dla Boga». Czynił tak dzień w dzień dziewięć lat. Potem Bóg odsunął od niego tę pokusę.

A oto drugi ze wspomnianych tekstów:
W sobotę przed świętem przybyli bracia na posiłek do kościoła w Celach. Gdy przyniesiono półmisekkaszy, abba Helladiusz Aleksandryjski zaczął płakać. Zapytał go abba Jakub: «Czego płaczesz, abba?». On odpowiedział: «Ponieważ odeszła radość duszy, to jest post, a przyszło pocieszenie ciała».

Oto jaką koncepcję radości mieli Ojcowie Pustyni. Być może w pierwszej chwili wywołuje ona nasz uśmiech, ale
jeśli się nad nią zastanowić, jest absolutnie nadzwyczajna!
Powróćmy jednak do Ewagriusza z Pontu, który należał do trzeciego pokolenia Ojców Pustyni. Warto byłoby zatrzymać się nad jego życiem nieco dłużej, ale takie studium wykracza poza ramy niniejszego opracowania.
W tym miejscu powiedzmy po prostu, że Ewagriusz należał do tej kategorii ludzi – dość często spotykanych w historii Kościoła – którzy pod niejednym względem doznali w życiu różnych sprzeczności: najpierw był światowcem, potem pokornym Ojcem Pustyni; za życia cieszył się wielkim poważaniem, po śmierci natomiast przez długi czas był dyskredytowany.7 Przeżywszy kawał burzliwego życia, Ewagriusz został pustelnikiem, którego cechowała wyrozumiałość i doprawdy wyjątkowa dobroć, ale także bezkompromisowa surowość w życiu osobistym. Długie lata spędzone na pustyni były dla niego czasem wielkiej aktywności literackiej. Ewagriusz stworzył dzieła wysoko cenione przez jego licznych przyjaciół i uczniów. Można powiedzieć, że dorobek Ewagriusza umożliwił spójne usystematyzowanie doktryny Ojców Pustyni.

Przeczytaj dłuższy fragment „Demon południa. Acedia - podstępna choroba duszy” »

Ta książka mnie zaskoczyła od samego wstępu, bo po przeczytaniu początku pomyślałam: jak dobrze, że trafiła w moje ręce! Tytuł mnie raczej nie zachęcał, ponieważ rzadko czytam książki o demonach, a poza tym trochę obawiałam się, że będzie zbyt naukowa. Książka okazała się jednak napisana prostym i przystępnym językiem, co nie znaczy, że da się ja czytać szybko. Zbyt wiele jest treści, które człowiek musi wewnętrznie sobie uzmysłowić, musi się zastanowić nad sobą.

Acedia. Dla mnie to pojęcie było obce - myślę, że mało kto zna to słowo i co za nim się kryje. Wydaje się nie funkcjonować w dzisiejszych czasach, ale okazuje to się złudzeniem i świetnym zagraniem złego ducha, który może sobie z większą mocą hulać, bo większość nawet nie wie że jest. A ta podstępna choroba duszy zbiera ogromne żniwo, także w dzisiejszych czasach, w każdym wieku i miejscu.

Autor za Ojcem Pustyni, Ewagriuszem z Pontu, podaje, że acedia to brak żywotności duszy. Przejawia się m.in. niestałością, znużeniem, niechęcią do pracy fizycznej, minimalizowaniem swoich obowiązków i modlitwy, nadmierną gadatliwością, ciekawością, nadaktywnością.

Czy pamiętamy o tym, że człowiek został stworzony po to, by być szczęśliwym? Bóg tego dla nas chce - szczęścia, miłości, nadziei, radości, a acedia nam chce to odebrać. Chce nam odebrać ten właściwy kierunek - na Boga, na życie wieczne. Acedia chce nas wyrwać z naszej codzienności, z naszego tu i teraz, sprawia, że błądzimy w przyszłości albo przeszłości. Dotyka przede wszystkim naszej relacji z Bogiem, ze światem.

Czy wiemy, znamy radość płynącą z miłości? Przyjaźń z Bogiem właśnie taką jest radością. Acedia działa tak, że odziera nas z tej radości, wdziera się smutek z powodu tego, co powinno być naszą największą radością - udział z życiu Boga. To powoduje bezwład, który nie pozwala działać, a sercem ludzkiego działania jest miłość. Acedia jest zatem "grzechem przeciwko miłości, gdy niszczy lub paraliżuje działanie, gdyż dotyka wtedy najgłębszego motoru działania, czyli miłości, udziału w Duchu Świętym."
"Acedia stanowi więc zasadniczą przeszkodę w przyjęciu darmowego daru Boga i w urzeczywistnieniu Bożego zamysłu w Jezusie Chrystusie. Natomiast spotkanie z Chrystusem prowadzi do przyjaźni, która uwalnia nas od zamknięcia w sobie. Duch Święty sprawia, że Chrystus jest współczesny każdemu człowiekowi i czyni każdego z nas drugim Chrystusem. Czyni z naszego działania uprzywilejowane miejsce spotkania z Panem i budowania naszej prawdziwej, głębokiej istoty."

"Trzeba umieć żyć intensywnie chwilą obecną, wiedząc, że jest ona okazją do spotkania z Panem. Uciekać przed przeciętnością (...), to odrzucać kompromis i wybierać świętość."

Autor przedstawia też lekarstwa na acedię: łzy, modlitwa i praca, metoda sporu z myślami, medytację nad śmiercią, wytrwałość, a które można podsumować: radosna wytrwałość.

"Kościół jest Ciałem Chrystusa, a więc właściwym miejscem działania chrześcijanina, tego działania, które rozwija się w czasie i w przestrzeni, pod kierunkiem Ducha Świętego."

"Jesteśmy powołani do cudownego dzieła: aby na naszą słabą miarę - poprzez możliwe doskonałe postępowanie - móc w pełni się realizować w Chrystusie. To wymaga wielkoduszności, wielkości ducha."

Po przeczytaniu tej książki wręcz uważam, że powinien ją przeczytać każdy katolik.

Pewnie dziś za dużo napisałam, ale książka ciągle żyje we mnie i nie mogłam się zdecydować, co ważniejsze.

"Czyż my wszyscy nie lękamy się w pewien sposób, że jeśli pozwolimy Chrystusowi w pełni wejść do naszego wnętrza, jeśli całkowicie otworzymy się na Niego - to On może nam zabrać jakąś część naszego życia? (...) Nie! Kto pozwala wejść Chrystusowi, nie traci niczego, niczego - absolutnie niczego z tych rzeczy, dzięki którym życie jest wolne, piękne i wielkie. Nie! - tylko dzięki tej przyjaźni otwierają się na oścież bramy życia."

Barbara Kawska

Słyszeliście kiedyś o acedii? Jeśli nie, to przybijcie piąteczkę. Pierwszy raz spotkałam się z tym terminem, czytając opis publikacji. I wtedy postanowiłam, że chcę się dowiedzieć na ten temat czegoś więcej. Czym jest acedia? Tak w telegraficznym skrócie jest to pochodzący z języka greckiego termin, którym w tradycji chrześcijańskiej określano przede wszystkim wypalenie religijne, jakie dotykało osoby duchowne. Ale czy to określenie dalej funkcjonuje? Czy osoby duchowne wciąż zmagają się z acedią? [...]

Autor dokładnie wytłumaczył, po czym można poznać, że człowieka dopadła acedia. Nie oznacza to jednak, że taka osoba jest stracona. Jest dla niej bowiem ratunek. Jaki? Trzeba się modlić, rozmyślać nad śmiercią i być wytrwałym. Oczywiście piszę w dużym skrócie. Jeśli chcecie przekonać się, co prowadzi do tego zjawiska, jak mu zapobiec i co zrobić, gdy już wystąpi, musicie przeczytać książkę.

Acedia wysysa z człowieka radość. Sprawia, że człowiek nie może skupić się na tym, co dzieje się teraz, ale błądzi myślami gdzieś indziej. To grzech przeciwko miłości. Nadal wciąż bardzo aktualny wśród osób duchownych. W sumie jakby się zastanowić, to i u zwykłego człowieka można by się było doszukać objawów acedii. W trakcie czytania myślałam o tym i wynalazłam kilka takich osób, więc uważam, że ludzie wierzący mogą zapoznać się z tą publikacją, bo może w jakiś sposób pomoże im w życiu.

Książkę czytało się w miarę szybko. Nieco obawiałam się tego, że autor będzie operował obcym dla mnie słownictwem, które nie do końca do mnie przemówi, ale na szczęście wszystko zrozumiałam. A przynajmniej tak mi się wydaje. Jean-Charles Nault stara się, by czytelnik nadążał za tym, co chce mu przekazać. Zależy mu na tym, by wszystko zostało dokładnie zrozumiane. Stara się uświadomić nam, że acedia wciąż jest obecna w życiu, choć niewiele się o niej mówi i dla wielu osób jest to pojęcie nieznane.[...]

Pani M sztukater.pl

[...] Ale zacznijmy od początku. Autor zabiera nas w długą podróż przez wieki, której celem jest poznanie złożoności zjawiska acedii. Jej pierwszą spójną doktrynę przedstawił w IV w. naszej ery Ewagriusz z Pontu, należący do trzeciego pokolenia Ojców Pustyni. Według niego acedia jest równoznaczna z brakiem żywotności duszy. Człowiek staje się niestały wewnętrznie: ma potrzebę ciągłego ruchu i nieustannie pragnie zmiany. Może przesadnie troszczyć się o swoje ciało i zdrowie. Może też odczuwać niechęć do pracy oraz zaniedbywać modlitwę. W końcu demon acedii może zapędzić go w ogólne zniechęcenie oraz w otchłań samozniszczenia. Aż wierzyć się nie chce, że ta „diagnoza” pochodzi z IV wieku i dotyczy mnichów żyjących w odosobnieniu na pustyni. Przecież równie dobrze mogłaby odnosić się do niemalże każdego współczesnego człowieka.

Święci Jan Kasjan, Benedykt z Nursji czy Grzegorz Wielki – oto kolejni najbardziej znaczący autorzy, którzy zajmowali się zagadnieniem acedii. Wędrując dalej w czasie, Jean-Charles Nault skupił się przede wszystkim na myśli św. Tomasza z Akwinu. Ów wybitny myśliciel sprowadził acedię do poziomu uczucia, nazywając ją „smutkiem z powodu dobra Bożego” lub też „zniechęceniem do działania”. Później niestety dyskusja o niej urywa się na kilka wieków i, siłą rzeczy, pojęcie demona południa odchodzi w niepamięć.
Pragnąc zrehabilitować pojęcie acedii, ojciec Nault wskazuje kilka tropów do refleksji nad jej aktualnością w życiu współczesnego chrześcijanina. Najbardziej dramatyczny dotyczy dezintegracji osoby ludzkiej. Zdawać by się mogło, że mamy wszystko, ale czy mamy Boga? Powoli tracimy sens. A kiedy sens zanika, wtedy pojawia się rozpacz. Źle pojmowana wolność, polegająca na czynieniu tego, co się chce, coraz to bardziej wzmaga poczucie niezaspokojenia.
Kolejnym objawem dezintegracji człowieka jest niestałość. Odczuwamy potrzebę ciągłej zmiany, gonimy za nowościami mając poczucie ciągłego braku satysfakcji. Gdy człowiek uzyska to, czego pragnął, zaraz chce czegoś innego, zupełnie jak dzieci. Być może dzieje się tak dlatego, iż panicznie boimy się siebie bez masek i bez makijażu. Dlatego nieustannie uciekamy przed samotnością, lękamy się konfrontacji z sobą samym. Trzeba więc spojrzeć prawdzie w oczy: wszystko wskazuje na to, że ta wielka duchowa pustka odciska piętno również, a może przede wszystkim, na naszej epoce. Nastał najwyższy czas, aby uświadomić sobie, ile zła wyrządza nam w życiu acedia i jak bardzo jest aktualna w różnych stanach życia: zakonnym, kapłańskim i małżeńskim.

Czy w takim razie uwolnienie od niej jest w ogóle możliwe? Oczywiście, że tak, chociaż jak możemy się domyśleć, nie jest to łatwe zadanie. Przede wszystkim należy odnaleźć radość płynącą ze zbawienia. „’Demona południa’ można pokonać, ale tylko poprzez przyjęcie miłości Boga i uznanie wzniosłości swojego powołania, które z kolei wyzwala radość prawdziwej chrześcijańskiej wolności” (s. 215). Ważne jest również wypełnienie czasu pożytecznymi zajęciami i tym samym rozproszenie lęku przed pustką. A kiedy już wygramy walkę z acedią, jak pisał Ewagriusz z Pontu, naszą duszę ogarnie uspokojenie i niewysławiona radość.

Drogi czytelniku, niezależnie od tego, czy jesteś osobą duchowną czy świecką, warto, abyś sięgnął po tę książkę o tajemniczej chorobie duszy. Z całą pewnością pobudzi cię ona do refleksji nad istotą ludzkiego życia i przypomni, jak duże znaczenie odgrywa w nim duchowa walka oraz jej rezultaty.

Joanna Skrzypnik